Żużlowcy ścigający się na torze
Sport żużlowy, żużel – wyścigi
motocyklowe
na torach zbliżonych kształtem do owalu, jedna z dyscyplin
sportu motorowego
. Na żużlu zawodnicy ścigają się zazwyczaj przez cztery okrążenia, ze startu wspólnego, pokonując tor zawsze w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Wykorzystywane do zawodów żużlowych
tory
posiadają sypką nawierzchnię, a specjalne motocykle żużlowe nie posiadają
skrzyni biegów
ani
hamulców
. Sport ten cieszy się popularnością głównie w
Europie
, w szczególności w
Wielkiej Brytanii
,
Danii
,
Szwecji
i
Polsce
.
Polska nazwa żużel oraz popularne określenie czarny sport wywodzą się z czasów, kiedy na torach stosowano jedynie czarne nawierzchnie
żużlowe
, obecnie wyparte przez specjalne mieszanki
sjenitu
lub
granitu
. Na świecie sport ten znany jest pod nazwą speedway.
Historia sportu
Początki żużla
Start spod taśmy – początki ligi w Polsce (
Opole
)
Początki sportu żużlowego sięgają początków
XX wieku
. Ścigano się nieregularnie na
motocyklach
drogowych, zazwyczaj na nawierzchniach trawiastych, torach
kolarskich
lub do wyścigów chartów. Za początek żużla, nazywanego wtedy w
języku angielskim
dirt-trackiem, uznaje się zawody motocyklowe na torze do wyścigów
kłusaków
w
australijskim
West Maitland, zorganizowane
15 grudnia
1923
. Zawody przyjęły się i rozpoczęto ich regularną organizację na różnych tego typu torach.
Do Europy pomysł trafił w II połowie
lat 20. XX wieku
. Pierwsze udokumentowane zawody w dirt-tracku, czyli na nawierzchni żużlowej, rozegrano w
Manchesterze
25 czerwca
1927
. Za początek sportu żużlowego w Europie uznaje się często zawody w High Beach rozegrane
19 lutego
1929
, które oglądało ponad 30 tysięcy widzów. W tym samym roku zainaugurowano pierwszą na świecie regularną
ligę
żużlową, dziś znaną jako
British Elite League
.
Indywidualne mistrzostwa świata
powstały w
1936
. Wywodziły się z cyklu turniejów indywidualnych organizowanych przez redakcję brytyjskiego pisma The Star od
1929
[1]. Pierwszym mistrzem świata został Australijczyk
Lionel van Praag
.
Początki żużla w Polsce
Od początku
lat 30. XX wieku
rozgrywano także podobne zawody w
Polsce
, używając niezmodyfikowanych maszyn drogowych o różnych pojemnościach silników. Rozegrane
7 sierpnia
1932
w
Mysłowicach
zawody indywidualne uznaje się za pierwsze
indywidualne mistrzostwa Polski
. Obowiązywał podział na klasy w zależności od pojemności silnika. W klasie do 250 cm³ zwyciężył Alfred Weyl, w klasach do 350 cm³ i do 500 cm³ - Rudolf Breslauer[2].
Podział na klasy i motocykle drogowe dominował w polskim sporcie żużlowym aż do końca
lat 40.
Regularna liga żużlowa została zorganizowana w Polsce od
1948
roku, bez podziału na klasy. Wtedy zaczęły się pojawiać w Polsce motocykle przystosowane specjalnie do startów na nawierzchniach żużlowych.
Odmiany
Istnieje kilka odmian dyscypliny określanej wspólnym mianem "żużel". W każdej z nich rozgrywane są niezależne mistrzostwa świata. Odmiany różnią się rodzajem nawierzchni, długością torów oraz regionami, w których zyskały popularność.
Najstarszą i najpopularniejszą z odmian jest tzw. żużel klasyczny, który rozgrywany jest na torach o długości 260-425 m o sypkiej nawierzchni. W zależności od długości toru zmienia się specyfika wyścigów. Tory o długości do 300 m (tzw. techniczne), spotykane najczęściej w
Wielkiej Brytanii
, wymagają od zawodników większych umiejętności w zakresie techniki pokonywania łuków oraz wpływają na widowiskowość zawodów. Długości eksploatowanych torów żużlowych spotykanych w
Polsce
wahają się od 320 do 400 m.
W żużlu na torach klasycznych zawodnicy ścigają się zazwyczaj przez cztery okrążenia, a w każdym wyścigu (zwanym biegiem) startuje zwykle czterech (rzadziej pięciu lub sześciu) żużlowców. Odmiana ta jest najpopularniejsza w
Polsce
,
Szwecji
i
Wielkiej Brytanii
które mają najbardziej rozbudowane rozgrywki ligowe na świecie.
W
Niemczech
,
Belgii
i
Holandii
popularniejszy jest żużel na długich, trawiastych torach (ponad 425 m), który nie wymaga od zawodników tylu umiejętności technicznych, co żużel klasyczny (ze względu na mniejszy kontakt między zawodnikami i łagodniejsze łuki), w zamian wymaga większej wytrzymałości - wyścigi na długich torach odbywają się często na wiele okrążeń.
Tory krótkie (do 260 m) nazywane są mini-torami i służą zazwyczaj do szkolenia młodych zawodników startujących później w żużlu klasycznym. Starty na mini-torach (tzw.
mini żużel
), ze względu na częste i ciasne łuki, pozwalają zawodnikom wyrabiać technikę jazdy. Zazwyczaj na mini-torach korzysta się z mniejszych motocykli o mniejszych pojemnościach silników (z reguły 80 cm³). Mini-tory funkcjonują zazwyczaj przy ośrodkach żużla klasycznego, głównie w
Szwecji
,
Polsce
oraz
Danii
. W treningach na mini-torach w Polsce uczestniczyć mogą adepci w wieku 10-15 lat[3].
W części krajów byłego
ZSRR
popularnością cieszy się żużel na lodzie, różniący się od odmian na torach o nawierzchniach sypkich lub trawiastych techniką pokonywania zakrętów (niemożliwy jest tzw. ślizg kontrolowany), oraz konstrukcją motocykli. W celu uzyskania przyczepności, opony motocykli do żużla na lodzie wyposażone są w kolce.
Zasady
Rozgrywki w żużlu klasycznym
W żużlu klasycznym rozgrywane są corocznie mistrzostwa w kilku konkurencjach, z podziałem na młodzieżowców (do 21. roku życia) oraz seniorów. Rozgrywki o randze mistrzostw świata prowadzone sa przez
Międzynarodową Federację Motocyklową
, z kolei imprezy żużlowe o randze mistrzostw Europy organizowane są przez
Europejską Unię Motocyklową
. Mistrzostw na innych kontynentach nie organizuje się. Wszystkie zawody rozgrywane są corocznie.
Poniższa tabela przedstawia zestawienie najważniejszych imprez rangi mistrzowskiej na świecie, w Europie oraz w Polsce wraz z rokiem, od którego są rozgrywane lub latami, w których je rozgrywano.
Mistrzostwa świata
W latach
1936
-
1994
odbywały się jednodniowe mistrzostwa świata. Szesnastu najlepszych zawodników, wyłonionych z eliminacji, startowało w finale wg standardowej tabeli 20 biegowej. Zdobywca największej ilości punktów otrzymywał tytuł Mistrza Świata. Jednak biorąc przykład z innych dyscyplin motorowych np.
Formuły 1
w roku
1995
po raz pierwszy rozegrano turniej
Grand Prix
. W pierwszej edycji cykl rozgrywany był na sześciu torach europejskich, w późniejszych latach ilość rund była zwiększana. W cyklu tym corocznie odbywa się kilka turniejów w
różnych krajach
, w których sport żużlowy cieszy się największą popularnością. W zawodach uczestniczy światowa czołówka zawodników, spośród których wyłaniany jest
mistrz świata
. Od wielu lat turnieje Grand Prix IMŚ odbywają się w Polsce w różnych miastach -
GP Polski
w
Bydgoszczy
,
GP Europy
we
Wrocławiu
a od roku 2008 także w
Lesznie
). W roku 2010 w Polsce odbyły się trzy turnieje - w
Lesznie
,
Bydgoszczy
i w
Toruniu
. Od roku 2011 turnieje w Polsce odbywać się będą w
Lesznie
,
Gorzowie Wielkopolskim
i w
Toruniu
.
Najwięcej tytułów mistrzowskich do tej pory zgromadzili Nowozelandczyk
Ivan Mauger
(
1968
-
1970
,
1972
,
1977
,
1979
) oraz Szwed
Tony Rickardsson
(
1994
,
1998
-
1999
,
2001
-
2002
,
2005
). Polakami, którzy sięgnęli do tej pory po tytuł mistrza świata są
Jerzy Szczakiel
w
1973
i
Tomasz Gollob
w 2010. Ponadto Polacy zdobyli dotychczas 3 medale srebrne i 7 brązowych i zajmują 8. miejsce w
klasyfikacji medalowej wg państw
. Wielokrotnymi medalistami IMŚ z Polski są
Tomasz Gollob
(1 złoty, 2 srebrne i 4 brązowe),
Zenon Plech
(srebrny i brązowy) oraz
Antoni Woryna
(2 brązowe).
W
kategorii juniorów
polscy żużlowcy prowadzą w
klasyfikacji medalowej
. Na koncie reprezentacji Polski jest w sumie 15 medali, w tym 7
tytułów mistrzowskich
. Mistrzostwa świata juniorów rozgrywane są w formie finałów jednodniowych poprzedzonych eliminacjami.
Mistrzostwa Europy
Imprezy żużlowe o randze mistrzostw Europy organizowane są przez
Europejską Unię Motocyklową
, powstałą w
1995
roku. Ze względu na krótsze tradycje oraz fakt nieuczestniczenia w rozgrywkach UEM zawodników z
Wielkiej Brytanii
, a wcześniej także ze
Skandynawii
, turnieje o mistrzostwo Europy cieszą się znacznie mniejszym prestiżem niż mistrzostwa świata.
W
Indywidualnych Mistrzostwach Europy
biorą głównie udział zawodnicy z
Europy Środkowej
, spoza ścisłej światowej czołówki. W
klasyfikacji medalowej
indywidualnej na czele jest
Krzysztof Kasprzak
z jednym złotym i jednym srebrnym medalem, a w drużynowej zdecydowanie przoduje Polska z
8 medalami
, w tym dwoma tytułami mistrzowskimi.
Mistrzostwa Europy Par
rozegrano jak dotąd trzykrotnie, z udziałem reprezentacji Europy Środkowej. Para Polski stanęła na podium we wszystkich dotychczasowych edycjach, w tym dwukrotnie zwyciężyła. Podobnie w
Indywidualnych Mistrzostwach Europy Juniorów
drużynową
klasyfikację
otwiera Polska - 8 medali, w tym 3 złote. Na czele klasyfikacji indywidualnej jest dwukrotny mistrz Europy juniorów,
Rafał Okoniewski
.
UEM od
1998
organizuje ponadto
Klubowy Puchar Europy
, zalążek międzynarodowych rozgrywek mistrzów klubowych. W zawodach nie uczestniczą jednak kluby z dwóch spośród trzech najsilniejszych lig żużlowych Europy -
brytyjskiej
i
szwedzkiej
. Także ta konkurencja europejskiego czempionatu zdominowana jest więc przez polskie kluby - Polacy zdobyli 6 złotych medali w dotychczasowych 11 edycjach.
Inne rozgrywki międzynarodowe
Dawne rozgrywki
Rozgrywki krajowe na świecie
Sport żużlowy nie jest popularny na całym świecie – rozbudowany system rozgrywek ligowych posiada zaledwie kilka państw. Poniższa tabela zawiera informacje o regularnych
rozgrywkach ligowych
, bez uwzględnienia klas i zespołów amatorskich.
Rozgrywki w formie bezpośrednich meczów prowadzone są w sześciu ligach - brytyjskiej, polskiej, szwedzkiej, duńskiej, rosyjskiej oraz niemieckiej. W pozostałych ligach rozgrywane są spotkania z udziałem czterech do pięciu zespołów w jednych zawodach. Liczba zawodników w jednym zespole w takich ligach ograniczona jest zazwyczaj do czterech lub pięciu.
Ponadto, w kilkunastu krajach odbywają się na żużlu klasycznym zawody w większym lub mniejszym stopniu, w dodatku często czysto amatorskie. Do państw tych należą
Austria
,
Chorwacja
,
Słowenia
,
Holandia
,
Słowacja
,
Belgia
,
Australia
,
Nowa Zelandia
,
Stany Zjednoczone
,
Kanada
,
Rumunia
,
Bułgaria
,
Francja
,
Argentyna
,
Łotwa
,
Norwegia
,
Republika Południowej Afryki
. W Wielkiej Brytanii oraz Szwecji są nawet ligi amatorskie (Conference League i Division1) w których startują amatorzy jak i także zawodowcy. W Polsce istnieje liga amatorska w której jeżdżą jedynie amatorzy.
W ligach żużlowych, ze względu na niewielką ilość zawodników i brak prestiżowych międzynarodowych rozgrywek klubowych, nie stosuje się zasady o przynależności zawodnika tylko do jednego klubu, co odróżnia żużel od większości innych sportów drużynowych. Powszechnym zwyczajem wśród zawodników światowej czołówki jest występowanie w barwach klubów z kilku lig jednocześnie (oczywiście w różnych krajach). Na przykład; zawodnik występujący w lidze polskiej, może występować także w lidze angielskiej i szwedzkiej i to zgodne z przepisami. Jednakże w Wielkiej Brytanii oraz Szwecji zawodnicy mogą startować nawet w dwóch różnych klubach w wyższej i niższej klasie rozgrywkowej. W Polsce nie jest to możliwe.
Rozgrywki w Polsce
Kluby żużlowe w Polsce
|
Bydgoszcz |
|
Częstochowa |
|
Grudziądz |
|
Gdańsk |
|
Gniezno |
|
Gorzów Wielkopolski |
|
Toruń |
|
Opole |
|
Rawicz |
|
Kraków |
|
Krosno |
|
Leszno |
|
Lublin |
|
Łódź |
|
Ostrów Wielkopolski |
|
Piła |
|
Poznań |
|
Rybnik |
|
Rzeszów |
|
Tarnów |
|
Wrocław |
|
Zielona Góra |
Łukasz Sówka podczas Młodzieżowych Indywidualnych Mistrzostw Wielkopolski
W
Polsce
za rozgrywki żużlowe odpowiada
Główna Komisja Sportu Żużlowego
, wydzielona jednostka
Polskiego Związku Motorowego
. Zmagania ligowe o
Drużynowe Mistrzostwo Polski
w najwyższej klasie rozgrywkowej, firmowane są przez niezależną spółkę
Ekstraliga Żużlowa Sp. z o.o.
. Rozgrywki te uważane są za jedną z trzech najsilniejszych pod względem sportowym lig żużlowych świata (obok brytyjskiej i szwedzkiej), oraz najsilniejszą finansowo - polskie kluby żużlowe oferują zawodnikom najwyższe na świecie wynagrodzenia[6]. Od
1990
roku w polskiej lidze regularnie startują
obcokrajowcy
, w tym ścisła światowa czołówka z
Grand Prix
. Pierwszy kontrakt podpisał w Polsce czterokrotny
IMŚ
, Duńczyk
Hans Nielsen
.
Najbardziej utytułowanymi
klubami żużlowymi w lidze polskiej są
Unia Leszno
(25 medali, w tym 13 złotych),
RKM Rybnik
(23 medale, w tym 12 złotych),
Polonia Bydgoszcz
(25 medali, 7-krotne mistrzostwo) oraz
Stal Gorzów Wielkopolski
(22 medale, 7-krotne mistrzostwo).
Sport żużlowy w Polsce cieszy się znaczną popularnością. Pod względem średniej ilości kibiców na jednym meczu, żużel wyprzedza
polską Ekstraklasę
w
piłce nożnej
[7]. Jednak zasięg żużla jest bardzo ograniczony - poza ośrodkami sportu żużlowego, rozmieszczonymi głównie w
Wielkopolsce
,
Kujawach
, na
Śląsku
i
Podkarpaciu
, nie jest praktycznie znany.
W
2006
powołano spółkę
Ekstraligę Żużlową Sp. z o.o.
, która od
sezonu 2007
przejęła organizację
Ekstraligi
(najwyższej klasy rozgrywkowej). Wymogiem nowej spółki było przekształcenie klubów Ekstraligi w sportowe spółki akcyjne oraz spełnienie wymogów licencyjnych, dotyczących głównie płynności finansowej oraz odpowiedniej
infrastruktury
stadionu (w tym sztuczne oświetlenie oraz dmuchane bandy).
Poza rozgrywkami ligowymi GKSŻ organizuje corocznie inne turnieje mistrzowskie:
Ponadto kluby organizują liczne turnieje
memoriałowe
, spotkania towarzyskie i zawody młodzieżowe. Do najważniejszych z nich należą:
Żużlowcy
Andrzej Huszcza - najdłużej jeżdzący polski żużlowiec (32 lata kariery zawodowej)
Sport żużlowy jest sportem prawie wyłącznie męskim, licencje żużlowe posiada jedynie kilka kobiet na świecie. Przepisy wielu lig, w tym
ligi polskiej
(do sezonu 2009), zabraniają uczestnictwa w zawodach kobietom[8].
Większość federacji i
lig
żużlowych wymaga od zawodników posiadania licencji żużlowej. W Polsce licencje wydaje
Polski Związek Motorowy
osobom w wieku 15-35 lat, które zaliczyły egzamin teoretyczny oraz test praktyczny na torze żużlowym. Egzaminy na licencje organizuje się kilka razy do roku, uczestniczą w nich adepci wysyłani przez kluby żużlowe po kilkunastomiesięcznym szkoleniu. Jedną z popularnych form przygotowania adepta do egzaminu na licencję są starty na
mini żużlu
.
Wypadki
Sport żużlowy, jak każdy sport motorowy, naraża zawodników na niebezpieczeństwa w razie zderzeń i upadków. W przypadku żużla jest to szczególnie częste, ze względu na bliski kontakt zawodników na torze. Niewielka część wypadków niesie za sobą poważne skutki. W historii polskiego sportu żużlowego odnotowano do tej pory 40 wypadków śmiertelnych na torze[9][10]. Na cześć wielu ze zmarłych zawodników, organizowane są corocznie turnieje
memoriałowe
.
Wyposażenie
Zawodnicy startujący w zawodach żużlowych wyposażeni są w specjalny
kombinezon
wykonany z
kevlaru
(dawniej skórzany), zabezpieczający przed skutkami upadków oraz uszkodzeniami mechanicznymi. Na lewym bucie żużlowcy posiadają specjalną metalową nakładkę, tzw. łyżwę, wspomagającą pokonywanie łuków w ślizgu kontrolowanym. Obowiązkowym wyposażeniem zawodnika jest także
kask
z
goglami
wyposażonymi w tzw. zrywki, czyli jednorazowe folie, które można łatwo zrzucić w ciągu trwania wyścigu, aby oczyścić gogle zabrudzone unoszącymi się spod kół fragmentami nawierzchni.
Kolor kasku lub czepka założonego na kask jest ściśle określony przez regulamin danych zawodów, co służy ułatwieniu identyfikacji zawodników w danym biegu. Ponadto zawodnicy zobowiązani są do posiadania plastronu (specjalnej kamizelki) z numerem startowym.
Żużel amatorski
Żużel amatorski jest określeniem zawodów organizowanych przez zawodników nieposiadających licencji i niezrzeszonych w profesjonalnych klubach sportowych, traktujących ten sport hobbystycznie. Amatorskie rozgrywki popularne są szczególnie w
Wielkiej Brytanii
, gdzie istnieje zorganizowana liga amatorów - Conference League.
Od
2003
żużel amatorski rozwija się także w
Polsce
. Na niewielką skalę rozgrywane są drużynowe i indywidualne mistrzostwa Polski amatorów. Pierwszy mecz drużynowy amatorów w Polsce odbył się w
Tarnowie
6 listopada
2004
r. Naprzeciwko stanęły drużyny amatorskie Unii Tarnów i Realu Lublin. W zespole tarnowskim wystąpili: Krzysztof Cichy, Krzysztof Małek, Krzysztof Kłusak, Mariusz Mamala i rzeszowianin Grzegorz Rejman. Lublinianie przyjechali do Tarnowa w składzie: Janusz Sternik, Wojciech Mazur, Andrzej Tarczyluk, Tomasz Zając,Marcin Robak. Mecz zakończył się wygraną tarnowskiej drużyny 44:39. Pierwszym indywidualnym mistrzem Polski amatorów na żużlu został Michał Widera ze
Świętochłowic
.
Gry żużlowe
Do sportu żużlowego nawiązuje kilka
gier komputerowych
. Z reguły są to proste
symulatory
, tzw.
kreski
, lub tzw. managery - gry polegające na zarządzaniu klubem żużlowym, dokonywaniu transferów, ustalaniu składów na mecze. Najbardziej zaawansowaną graficznie grą żużlową do tej pory była seria symulatorów
FIM Speedway Grand Prix
polskiej firmy
Techland
(
2002
,
2006
i
2008
rok).
Od roku 2002 w Polsce rozgrywane są w Internecie mecze i zawody indywidualne w ramach tzw. Internet Speedway Quiz, zwanej w skrócie ISQ. Jest to forma rozgrywek internetowych, rozgrywanych na wzór meczów i zawodów żużlowych. Rywalizacja dotyczy wiedzy na temat sportu żużlowego i przebiega na specjalnym czacie.
Na przełomie 2005 i 2006 roku powstała modyfikacja do gry Turbo Sliders - Speedway. Pełna nazwa gry brzmi: Speedway Turbo Sliders, jednak popularniejszy jest skrót STS. Grę rozwijało wielu fanów żużla z for internetowych oraz spory odłam społeczności, wspomnianej już zabawy ISQ. Na początku dostępna była wersja z jednym torem (
Zielona Góra
) i jednym motorem. Z upływem czasu programiści-amatorzy coraz bardziej udoskonalali prostą grę Turbo Sliders, dzięki czemu można było tworzyć zróżnicowane tory i motory. Gra dostarczała graczom wielu emocji, a jej popularność rosła. Jedynym jej mankamentem było ustawienie na starcie, przypominające
Formułę 1
. Pod koniec 2008 roku, w wyniku porozumienia z autorem gry, powstała modyfikacja oferująca równy start i możliwość ręcznego dobierania pól startowych. Dziś gra łączy około 500. miłośników żużla z
Polski
,
Wielkiej Brytanii
,
Szwecji
,
Niemiec
oraz krajów
bałkańskich
. Mecze rozgrywa się identycznie jak autentyczne rozgrywki żużlowe. Polska liga obejmuje trzy ligi, w tym najniższa klasa rozgrywkowa podzielona jest na dwie grupy. Istnieje także liga brytyjska oraz wiele nieoficjalnych lig stworzonych przez graczy innych nacji.
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Historia Mistrzostw Świata
. Speedway-Max.
- ↑
Speedway w Polsce 1932-47
- ↑
Regulamin naboru i szkolenia adeptów, PZM
- ↑ Od 1932 nieregularnie, na motocyklach drogowych z podziałem na klasy; od 1949 regularnie, na motocyklach żużlowych
- ↑ Na specjalnych warunkach w I i II lidze polskiej startują dwie drużyny zagraniczne (z
Łotwy
i
Węgier
)
- ↑
Żużlowcy najlepiej zarabiają... w Polsce!
, dziennik.pl, 5 kwietnia 2007 (dostęp 2 czerwca 2007)
- ↑ Żużlowe zmagania przyciągają więcej widzów niż mecze piłkarskiej ekstraklasy,
sport.interia.pl
,
16 grudnia
2004
- ↑
Regulamin zawodów motocyklowych na torach żużlowych, PZM
- ↑ Śmierć na torze, Magazyn MOTO, wrzesień 2006 (aktualizacja 24 maja 2007)
- ↑
Śmierć na żużlowych torach
.
Literatura
Linki zewnętrzne